روابط میان هند و افغانستان بهطور تاریخی تحت تأثیر منافع اقتصادی و استراتژیک متقابل شکل گرفته است. هند بهعنوان یک شریک کلیدی منطقهای، نقش قابل توجهی در حمایت از بازسازی اقتصادی و توسعه افغانستان، بهویژه پس از دههها درگیری، ایفا نموده است. این همکاری شامل سرمایهگذاریهای چشمگیر در بخشهای زیرساخت، آموزش، مراقبتهای بهداشتی و برنامههای توانمندسازی بوده است.
مقدمه
روابط میان هند و افغانستان بهطور تاریخی تحت تأثیر منافع اقتصادی و استراتژیک متقابل شکل گرفته است. هند بهعنوان یک شریک کلیدی منطقهای، نقش قابل توجهی در حمایت از بازسازی اقتصادی و توسعه افغانستان، بهویژه پس از دههها درگیری، ایفا نموده است. این همکاری شامل سرمایهگذاریهای چشمگیر در بخشهای زیرساخت، آموزش، مراقبتهای بهداشتی و برنامههای توانمندسازی بوده است. علاوه بر این، توافقنامههای تجاری و پروژههایی مانند بندر چابهار با هدف ارتقای ارتباط افغانستان با بازارهای جهانی و کاهش وابستگی آن به مسیرهای تجاری داخلی طراحی شدهاند. با این حال، تحولات ژئوپلیتیکی و چالشهای داخلی افغانستان پیچیدگیهایی را در این رابطه ایجاد نموده و بر اثربخشی کمکهای هند تأثیر گذاشتهاند.
تاریخچه روابط تجاری هند و افغانستان
هند ارتباط تاریخی طولانی با سرزمینی دارد که زمانی با نام آریانا و در دوران مدرن با نام افغانستان شناخته میشد. یکی از نخستین پیوندها بین آریانا و هند، پیوند نژادی بود. به مدت هشت سال، سرزمین هند تحت اداره شمسها قرار داشت که یا از افغانستان آمده یا از آن عبور کرده بودند.
از منظر تاریخی، افغانستان روابط اقتصادی قوی را با هند حفظ نموده است. واردات دوچرخه به افغانستان یکی از مهمترین کالاهای وارداتی از هند بود که عمدتاً از طریق بنادر ایران انجام میشد. تعاملات سیاسی میان هند و افغانستان با نمونههایی مانند سلطان محمود غزنوی و لشکرکشیهای آشوک، یکی از شناختهشدهترین امپراتورهای تاریخ هند، مشخص میشود. بسیاری از تاریخنگاران معتقدند که این تعاملات، هرچند بهصورت سیاسی مطرح شده، اما انگیزههای اقتصادی نیز در آنها نقش داشته است.
با استقلال هند در سال ۱۹۴۷، روابط دوجانبه وارد مرحله جدیدی شد. افغانستان نجيبالله توروایانا را بهعنوان سفیر خود در دهلی منصوب کرد و دو کشور از روابط خوبی برخوردار شدند. روابط دوباره در سال ۲۰۰۱ بهبود یافت، بهویژه در حوزه اقتصادی. از آن زمان، هند به یکی از بزرگترین کمککنندگان افغانستان تبدیل شده و پروژههای زیرساختی عمدهای را تأمین مالی کرده و کمکهای قابل توجهی برای توسعه کشور ارائه کرده است.
فرصتها برای روابط هند و افغانستان
الف) فرصتهای تجاری
روابط تجاری منطقهای بین افغانستان و هند تحت تأثیر سیاستهای پاکستان محدود شده است. با این حال، تجارت بین دو کشور از طریق مسیرهای دریایی ادامه دارد. در حال حاضر، بازارهای افغانستان مملو از محصولات هندی از جمله لوازم الکترونیکی، تلفنهای همراه، موتورسیکلتها، برنج و محصولات شوینده است. در مقابل، افغانستان زعفران و خشکبار با کیفیت بالا، به هند صادر میکند.
ب) صادرات افغانستان به هند
بر اساس توافق بین اتحادیه کشورهای جنوب آسیا برای همکاری منطقهای و سازمان تجارت آزاد آسیای جنوب شرقی، صادرات افغانستان به هند از پرداخت حقوق گمرکی معاف است. وزارت بازرگانی و سازمان ترویج صادرات افغانستان گزارش میدهند که تلاشهای هند برای گسترش صادرات افغانستان مؤثر بوده است. حذف حقوق گمرکی فرصت مهمی برای بازرگانان افغان فراهم میکند. اگرچه صادرات افغانستان در اروپا با استانداردهای وارداتی بالاتری مواجه است، صادرات به هند بهطور فزایندهای معیارهای مورد نیاز را برآورده میکند. مقامات هندی اشاره میکنند که حذف تعرفهها دو هدف را دنبال میکند: افزایش صادرات افغانستان به هند و ارتقای توسعه اقتصادی کشور.
روابط تجاری هند و افغانستان در چارچوب سازمانهای منطقهای
- سازمان همکاریهای منطقهای کشورهای جنوب آسیا (SAARC)
SAARC یک سازمان سیاسی ـ اقتصادی شامل هشت کشور جنوب آسیا با جمعیتی حدود ۱.۵ میلیارد نفر است. افغانستان ابتدا در سال ۲۰۰۵ با حمایت هند بهعنوان عضو ناظر پذیرفته شد و سپس در سال ۲۰۰۷ به عضویت کامل درآمد. عضویت افغانستان در SAARC اهمیت راهبردی دارد؛ زیرا این کشور را در مرکز تجارت منطقه قرار داده و آن را به پلی میان جنوب آسیا، آسیای مرکزی و خاورمیانه تبدیل میکند. این عضویت همچنین پتانسیل بهبود روابط تجاری افغانستان با پاکستان و تسهیل مسیرهای ترانزیتی میان افغانستان و هند را افزایش میدهد. حضور رسمی افغانستان در این سازمان، فرصتهای جدیدی برای توسعه تجارت، همکاری اقتصادی و ادغام بیشتر در بازارهای منطقهای فراهم نموده است.
- توافقنامه تجارت آزاد جنوب آسیا (SAFTA)
این توافقنامه در سال ۲۰۰۴ امضا شد و هدف آن کاهش یا حذف تعرفهها میان کشورهای عضو تا سال ۲۰۱۵ بود. طبق برنامه، کشورها موظف بودند تعرفه کالاهای معمولی را بهتدریج کاهش دهند. این توافق شامل هشت کشور عضو SAARC است و برای تسهیل تجارت کالا، همکاریهای گمرکی، حل اختلافات، کمکهای فنی و جبران صنعتی طراحی شده است. هدف نهایی SAFTA ایجاد یک بازار بزرگ اقتصادی مشابه اتحادیه اروپا در جنوب آسیا است.
اهمیت SAFTA برای افغانستان شامل موارد زیر است:
- افزایش دسترسی به بازار ۱.۵ میلیارد نفری جنوب آسیا، بهویژه بازارهای بزرگ هند و پاکستان.
- کاهش تعرفهها بر کالاهای صادراتی افغانستان که محصولات افغانستان را رقابتیتر و ارزانتر در بازارهای منطقه میکند.
- تقویت سرمایهگذاری خارجی؛ زیرا تعرفههای پایینتر، جذابیت افغانستان را برای سرمایهگذاران منطقهای افزایش میدهد.
- برخورداری از امتیازات ویژه بهعنوان عضو کمترتوسعهیافته که شامل تعرفههای پایینتر، تسهیلات گمرکی و دسترسی سادهتر به بازارها است.
- تقویت روابط تجاری با هند؛ چون تعرفههای بسیار پایین یا صفر باعث افزایش ورود کالاهای افغانستان به بازار بزرگ هند میشود.
پروژههای توسعهای هند در افغانستان
- سد سلما (بند سلما)
این پروژه در چشت شریف هرات پس از دههها توقف، با حمایت مالی و فنی هند دوباره آغاز شد. اگرچه در ابتدا برای تکمیل آن چهار سال و ۸۲ میلیون دلار پیشبینی شده بود، اما به دلیل چالشهای سیاسی، امنیتی و فنی با هزینه ۳۲۲ میلیون دلار و تأخیر چندساله تکمیل شد. سد سلما تأثیر مهمی بر آبیاری، تولید برق و توسعه اقتصادی غرب افغانستان دارد.
- ساختمان جدید مجلس افغانستان
با کمک بیش از ۲۲۲ میلیون دلاری هند، ساختمانی جدید و بزرگ برای پارلمان افغانستان ساخته شد که شامل پنج عمارت، سالن ۳۶۲ نفره برای مجلس نمایندگان و ۱۲۲ کرسی برای مجلس اهل سنت است. طراحی آن تلفیقی از معماری هند و افغانستان بوده و بزرگترین گنبد آسیا را شامل میشود. این مجموعه در زمینی به وسعت ۴۲ هکتار بنا شده است.
- جاده دلارام – زرنج
هند این جاده ۲۲۲ کیلومتری را با هزینه ۱۵۲ میلیون دلار ساخت. این مسیر، افغانستان را از طریق زرنج به ایران و بندر چابهار متصل میکند و نقش کلیدی در تجارت سهجانبه افغانستان–ایران–هند دارد. جاده بخشی از کریدور شمال–جنوب بوده و از مسیرهای مهم اتصال افغانستان به آسیای مرکزی محسوب میشود.
- دانشگاه کشاورزی قندهار
هند با سرمایهگذاری ۱۲۲ میلیون دلار این دانشگاه را در ۴۰ جریب زمین ساخت. هدف دانشگاه ارتقای دانش و مهارتهای کشاورزی و ارائه دورههای تخصصی است. این مرکز در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد و امروز یکی از مؤسسات مهم آموزشی در حوزه کشاورزی به شمار میرود.
- مؤسسه ملی معادن افغانستان
این مؤسسه با تأمین مالی هند و همکاری استادان هندی و وزارت معادن افغانستان طراحی شد. برنامه درسی آن مطابق استانداردهای هند است و دورههای کارشناسی، کارشناسی ارشد و بهمرور دکترا را شامل میشود. تمام هزینههای پنج سال اول فعالیت مؤسسه توسط هند پرداخت میشود.
- بورسهای تحصیلی هند برای افغانها
هند بودجه قابل توجهی برای تحصیل دانشجویان افغان اختصاص داده و میزان این بودجه را از ۱۰ به ۱۵ میلیون دلار افزایش داده است. هزاران دانشجوی افغان در برنامههای کارشناسی تا دکترا در هند تحصیل کردهاند. شورای روابط فرهنگی هند مجری اصلی این برنامهها است.
- همکاریهای جامع اقتصادی و توسعهای
در سال ۲۰۱۶، هند یک بسته ۱ میلیارد دلاری کمک به افغانستان اعلام کرد. این کمکها بخشی از تلاشهای هند برای حمایت از توسعه و ثبات افغانستان است. در همین زمان، محدودیتهای تجاری اعمالشده از سوی پاکستان بر صادرات افغانستان به اقتصاد کشور آسیب زد و موجب تشدید تنشهای تجاری شد.
دلایل کمکهای هند به افغانستان
هند به دلایل ژئوپولیتیکی، اقتصادی، امنیتی و راهبردی در افغانستان سرمایهگذاری و کمکهای گسترده انجام میدهد. مهمترین اهداف و انگیزهها عبارتاند از:
- دسترسی به آبراهها و مسیرهای تجاری
هند با توسعه بندر چابهار، به دنبال ایجاد مسیر جایگزین و مطمئن برای ارتباط با افغانستان و آسیای مرکزی است؛ مسیری که پاکستان در آن نقش و نفوذی ندارد. چابهار امکان صادرات بیشتر از افغانستان و دسترسی بهتر این کشور به بازارهای جهانی را فراهم مینماید. بهبود زیرساختهای بندری و ایجاد مسیرهای هوایی تجاری میتواند کشاورزی افغانستان را تقویت کرده و صادرات آن را افزایش دهد. همچنین بخش معادن افغانستان امیدوار است از این مسیرهای جدید برای انتقال مواد معدنی بهرهمند شود، هرچند مشکلات امنیتی همچنان مانع اصلی پیشرفت است.
- نیاز هند به انرژی و استفاده از موقعیت جغرافیایی افغانستان
هند به عنوان یک اقتصاد در حال رشد، نیازمند منابع انرژی ارزان و پایدار است که بخش بزرگی از آن در خاورمیانه قرار دارد. افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در مسیر این منابع قرار گرفته و میتواند به عنوان پل ارتباطی انرژی میان هند و غرب آسیا عمل کند. در مقابل، افغانستان از سرمایهگذاریهای هند، متخصصان و بازار مصرف این کشور بهره میبرد. این همکاری اقتصادی نزدیک، هم به امنیت انرژی هند کمک میکند و هم به رشد اقتصادی افغانستان.
- نگرانیهای امنیتی و مقابله با افراطگرایی
نزدیکی هند به افغانستان به معنای تلاش برای جلوگیری از گسترش گروههای افراطی و مدیریت خطراتی است که میتوانند به امنیت داخلی هند آسیب بزنند. در نتیجه، همکاری امنیتی و توسعهای هند با افغانستان بخشی از راهبرد کلان دهلینو در مهار افراطگرایی و تقویت ثبات منطقه است.
- رقابت ژئوپولیتیکی با پاکستان
یکی از انگیزههای مهم هند در افغانستان، مقابله با نفوذ پاکستان است. دهلینو با سرمایهگذاری در پروژههای بزرگ، از جمله طرحهای معدنی مانند معدن آهن حاجیگک، تلاش دارد جایگاه خود را در افغانستان تثبیت کند. معدن حاجیگک (بزرگترین معدن آهن کشور و یکی از بزرگترینها در منطقه) پتانسیل عظیمی دارد، اما به دلیل مشکلات امنیتی و ضعف زیرساختها هنوز استخراج نشده است. حضور هند در چنین پروژههایی افزون بر مزایای اقتصادی، پیامدهای ژئوپولیتیکی مستقیم در رقابت با پاکستان دارد. افغانستان نیز از این سرمایهگذاریها بهرهمند میشود و تلاش میکند توازن سیاسی و اقتصادی میان دو کشور همسایه را حفظ کند.
نتیجهگیری
از آنچه گفته شد، میتوان نتیجه گرفت که روابط اقتصادی بین هند و افغانستان چشماندازهای امیدبخشی دارد. هند یکی از کمک کنندگان اصلی به دولت افغانستان است و روابط اقتصادی آنها در حوزههایی مانند سرمایهگذاری، تجارت و کمکهای مالی در حال گسترش است، اگرچه همچنان با چالشهای مختلفی روبرو هستند.
در زمینه سرمایهگذاری، هند با احتیاط عمل میکند، زیرا نگرانیهایی درباره وضعیت امنیتی در افغانستان و کمبود زیرساختهای لازم برای سرمایهگذاری، مانند برق، شهرک صنعتی و نبود مواد اولیه کافی وجود دارد. این عوامل مانع از مشارکت کامل سرمایهگذاران هندی در افغانستان میشوند. با این حال، با وجود این چالشها، تجارت بین دو کشور همچنان در حال رشد است و با قراردادهای تجاری مهم تقویت میشود. هند بسیاری از تعرفههای خود بر صادرات افغانستان را حذف کرده است تا تجارت افزایش یابد و هر دو کشور همکاری بیشتری بین جوامع تجاری خود ایجاد کردهاند.
هند همچنین در پروژههای توسعهای کوچک و بزرگ در افغانستان مشارکت داشته است. این ابتکارات نقش حیاتی در حاکمیت و توسعه اقتصادی افغانستان ایفا مینمایند.
علاوه بر این، هند در پروژههای توسعه منطقهای که توسط وزارت اقتصاد افغانستان هماهنگ میشوند نیز مشارکت دارد و بر توسعه استانهای شهری و روستایی تمرکز مینماید. با وجود این مشارکتهای مثبت، بسیاری از این پروژهها با چالشهای امنیتی مواجه هستند. هند همچنین از توسعه آموزشی افغانستان حمایت میکند و با ارائه بورسیههای تحصیلی، به تعداد زیادی از جوانان افغان امکان ادامه تحصیلات عالی در رشتههای مختلف را داده است. این تلاشها با هدف بهبود حاکمیت در افغانستان انجام میشوند و بسیاری از دانشآموختگان پس از بازگشت به کشور، در توسعه بخش عمومی افغانستان نقش دارند.
مرجع: researchgate
این متن صرفا جهت اطلاعرسانی و انعکاس دیدگاههای پژوهشگران و منابع مختلف منتشر شده و انتشار آن به معنای تایید کامل محتوا از سوی مرکز مطالعات راهبردی باختر نیست.
نظرات
ارسال دیدگاه برای این نوشته بسته می باشد.